ماهیت و مفهوم مشروطیت در مذاکرات نمایندگان نخستین مجلس شورای ملی

مباحث مربوط به مشروطه از زمان پیروزی آن جنبش تاکنون موضوع بحث هستند و دربارۀ آنها اختلاف‌نظر وجود دارد. این اختلاف‌نظرها از معنای کلمۀ مشروطه گرفته تا فهم آن و علل پیدایش آن و حتی پیروزی یا شکست آن را دربرمی‌گیرد. این اختلاف‌نظرها و ابهام‌ها در میدان عمل اجتماعی، سردرگمی بزرگی به‌وجودآورده است؛ به‌گونه‌ای که نه سنت‌شکنی‌ها و نوآوری‌های مشروطیت و نه تلاش‌های محققان نتوانسته است پاسخ روشنی برای این اختلاف‌نظرها ارائه دهد. بررسی متن مذاکرات مجلس اول مشروطیت می‌تواند بخش قابل‌توجهی از این اختلاف‌نظرها و ابهام‌ها را روشن کند. نمایندگان آن دورۀ مجلس از میان اصناف گوناگون برگزیده شده بودند و بنابراین فهم و درکی متناسب با بینش موکلان خود از مشروطیت داشتند. ترتیب مذاکرات و مصوبات مجلس منعکس‌کنندۀ معرفت و شناخت نمایندگان از عوامل مؤثر در موفقیت یا شکست مشروطیت است. به عبارت دیگر، این مذاکرات لایه‌هایی از خواسته‌های مشروطه‌خواهان را آشکار می‌سازد که بر نیازهای جامعه در مسیر مدرن‌شدن منطبق است و کنش مشروطه‌خواهان و مذاکرات نمایندگان را مکمل یکدیگر می‌سازد.